شب کاری تخریب کننده سلامتی پزشکان و پرستاران

نوشته : دکتر رحمت سخنی از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اورمیه

نوبت کاری عبارت است از انجام هرگونه فعالیتی خارج از ساعات معمولی کار روزانه. نوبت کاری مشکلات بیشماری را برای فرد و حتی  مسئولین کارخانه هاو سازمانها در پی دارد . در میان کارکنان نوبت کار گسترش ناراحتیهای دستگاه گوارش ، عصبی به میزان قابل تو جهی بیش از دیگـر کارکنـان است . عمدتا این ناراحتیها بدلیل وابستگی شدید اشتها به چرخه سیرکادین بوجود میآیند .بیشتر افراد در زندگی خودبرای انجام کارهای فیزیکی خود از یک دوره 24 ساعته پیروی می کنند که به آن چرخه سیرکادین می گویند .چرخه سیرکادین با کنترل مواردی مثل خواب و بیداری ، هضم غذا ،ترشح آدرنالین ،تنظیم حرارت بدن ،فشار خون و نبض و بسیار ی از علایم مهم دیگر در عملکرد و رفتار انسان تاثیر می گذارد .شواهد زیادی وجود دارد که نوبت کاری باعث به هم ریختن این چرخه سیرکادین شده و عوارض جدی در انسان بجا میگذارد. گسترش بیماریهـای قلبـی عروقـی در میان نوبت کاران بر اساس مطالعات صورت گرفته در کشور سوئد حدود دو برابر کارکنان روزکار است . مختل شدن زندگی اجتماعی و خانوادگی افراداز دیگر پیامدهای بسیار مهم نوبت کاری است . شب کاری موجب میگردد که فرد نتواند در مهمانی های خانوادگی و دوستانه مثل عروسی ، تولد ،عیادت از بیمار و حتی گفتن مارسم عرض تسلیت جهت خانواده افرادی ،که فردی را از دست داده ا ند و سایر فعالیتهای اجتماعی شرکت کند . نوبت کاری میتواند بدلیل ایجاد خواب آلودگی و خستگی باعث افزایش حـوادث گـردد و بـه همین دلیل یکی از علل غیر مستقیم حوادث است . فجـایع تلـخ صـنعتی نظیـر انفجـار کارخانـه مـواد شیمیایی بوپال هندوستان و نیروگاه هسته ای چرنوبیل و بسیاری حوادث دیگر که در شیفت شب رخ داده اندتنها گوشه ای از عوارض نوبت کاریهای سخت و طولانی اسـت . در بسیاری از معادن پدیده نوبت کاری به منظور بهره گیری بیشتر از دستگاههای گران قیمـت و افـزایش بهـره وری امـری اجتنـاب ناپذیر است . این موضوع در بین پزشکان ومخصوصا پرستاران اورژانسهابیشتر خود را نمایان می کند چرا که  پرستاران و پزشکان  اورژانسهاعلاوه بر انجام کار معمول خود از وضعیت نامعلوم بیماران اورژانسی خود در رنج  و  اضطراب می باشند . پرستاران بزرگترین گروه شب کاران در دنیا هستند.از طرفی تا انسان است  ، حوداث و بیماریهای سخت نیز گریبانگیر پرستاران و پزشکان کشیک مخصوصا کشیکهای شبانه میباشد .خداوند شب را برای آرامش موجودات آفریده و شب اختصاصا برای ایجاد آرامش میباشد حال اگر افرادی بصورت مستمر شیفت شبانه در طولانی داشته باشد دچار بیماریهای سوماتیک و سایکوتیک فراوانی خواهد گردید.و اکثر افرادی که کشیک شبانه دارند بیشتر جزکسانی هستند که علاوه بر ساعات موظفی خود ، اضافه کاری نیز انجام میدهند:به عبارت ساده تر پرستاران و دیگر نوبت کاران اگر از نظر مالی تامین نشده و مورد حمایت سازمان و یا کارخانه خود قرار نگیرند مجبورند برای ادامه زنده ماندن (نه زندگی کردن ) شفیتهای اضافه تری را بپذیرند و بدنبال آن از یک طرف باعث کاهش کارائی در کار خود شده از طرف دیگر باعث خراب کاری و ایجاد نارضایتی در ارباب رجوع شوند .نوبت کاری در فضای های بسته و شبانه از قدرت تمرکز افراد می کاهدو باعث ابتلا به بیماری ساختمان و عوارض آن مثل سردرد شدید ، افسردگی ،گیجی ،منگی ، تهوع و استفراغ وپرخاشگری و ....میشود. چه بسا افراد شب کار،فردای شب کاری نیز باز تمرکز لازم را ندارند . مخصوصا در کسانیکه بعد از یک شب کاری سخت به دنبال کار دوم یا سومی میروند!! این موضو ع نه تنها صدق میکند بلکه در حوادث رانندگی نیز بسیار دخیل میشود .متاسفانه همیشه رانندگان جاده های بین شهری از موضویع نوبت کاری به دور می مانند، به عبارت دیگر سازمانهای مسئول رانندگان از تدوین قوانین بسیار سخت در مورد رانند گانی که مسافت طولانی را یکسره رانندگی میکنند متاسفانه سرباز زده و در حد یک آئین نامه های راهنمائی و رانندگی  کار خود را تمام شده تلقی میکنند . و بدنبال حل مشکلات رانندگان  مخصوصا اتوبوسها و کامیونهانمیباشند .در مورد رانندگان شب کار اکثر تحقیقات در ارتباط با علل حوداث بین جاده ای بوده و بعبارتی مسئولین ذیربط به دنبال  یافتن مقصر هستند در حالیکه رانندگان خود یک انسان هستند که طبیعا دارای یک تعداد نیازها میباشند. در کشور ما تلفات جانی ناشی از حوداث جاده ای توسط رانندگان خواب آلوده رخ میدهد بی شک رعایت کردن مسائل دقیق نوبت کاری از بروز حوداث جانی تاسف بار جاده ای خواهد کاست . البته در موردکارگران نوبت کاری معادن و کارخانه های بزرگ نیز این مسئله صدق میکند.اصولابایدبه مشکلات معدن کاران و کارگران ،کارمندان ،پرستاران و پزشکان نوبت کار به طور علمی  رسیدگی نمایند و از ماهیت درخواستها و نیازها و همچنـین وضـعیت روحی و توانائیهای جسمی آنها ، آگاهیهای ضـروری را بدسـت آورنـد و در صـدد چـاره جـویی بـر آینـد . یقینـا ایـن امـر از طریـق آمـوزش علمـی و رسیدگی به معیشت این افراد میـسر میگردد . آموزشهایی مشتمل بر " تامین خواب کافی و حفاظت خواب ، عادات غذایی مناسب و ورزش ، اسـتفاده مناسـب از مـواد محرک و تامین روشنایی به منظور اثر روی چرخه سیرکادین و کاهش خواب آلودگی حین کار " میتواند در کمک به نوبت کـاران مفید باشد . کارفرما نیز باید به مشکلات ناشی از نوبت کاری در کا رگران خود پی برده ، نظام نوبت کاری را به نحـوی طـرح ریـزی و نوبت کاری در کا رگران خود پی برده ، نظام نوبت کاری را به نحـوی طـرح ریـزی و "گاه زیست شناختی" مسئله نیز مد نظر قرار گیرد . . مطمئنا آنچه برای کارفرمـا اهمیت دارد نیروی نوبت کار تندرست و بهره ور است. رسیدگی و تامین حداقل نیازهای کارمندان و کارگران و رعایت عدالت از وقوع حوداث و عوارض شب کاری و نوبت کاری آنها خواهد کاست.