شیر مادر معمای پیچیده خلقت 

 دکترناصر خلجی  متخصص نوروفیزیولوژی ازمرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره)اورمیه

ویراستار:دکتر رحمت سخنی از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) ارومیه  

برخی مطالعات جدیدنشان می دهد که شیر مادر نه تنها در تامین تندرستی دوران شیرخورای و کودکی نقش دارد بلکه حتی در دوران سالمندی نیز تاثیر مثبت آن بر سلامت انسان آشکارا قابل توجه است یعنی آنان که دوران کودکی را با برخورداری از نعمت گرانقدر شیر مادر سپری کرده اند در دوران سالمندی به مراتب کمتر از آنانی که دوران شیرخواری آنها با محرومیت از شیر مادر طی شده است ، به بیماریهای قلبی و عروقی گرفتار می شوند .

ترکیب شیر مادر از هنگام تولد تا پایان دوره شیرخواری به تناسب نیاز کودک ، اندک اندک تغییر می کند وهمین مسئله سبب می شود همواره کودک از مطمئن ترین و مناسب ترین تغذیه بهره مند باشد حتی ترکیب شیر مادر در هر مرتبه شیر دادن نیز کمی تغییر می کند به طوری که در ابتدا شیر رقیق تر و در انتها غلیظ تر و دارای چربی بیشتر است .

این نکته و اثرات آن بر تغذیه و تندرستی کودک از شگفتگی های آفرینش و بیانگر لطف خداوندی نسبت به کودکان است و خود تاکیدی بر این حقیقت است که واقعاً شیر مادر رقیب و جایگزینی ندارد . کودک مرکز ثقل آرزوهای آدمی است ، دنیای فردا را کودکان امروز خواهند ساخت . تامین سلامت کودکان یک سرمایه گذاری سازنده و سود بخش و پی ریزی سلامت و رفاه جامعه فردا است و تغذیه کودکان با شیر مادر پایه اصلی در این پی ریزی است به هر صورت آنچه که امروز حاصل آخرین دستیافته های علمی است بر این نکته  تاکید می کند که برای کودک شیری بهتر از شیر مادرش نیست .

تغذیه با شیرمادر :

بعد از تولد ، سریع ترین مرحله رشد ، دوران شیرخوراگی است ، نیازهای تغذیه ای شیرخوران و کودکان نه تنها در سنین مختلف متفاوت است ، بلکه با بزرگسالان نیز تفاوتهای زیادی دارد ، لذا نوع غذاهایی که تامین کننده این نیازها هستند باید هماهنگ با رشد و تکامل طبیعی جسمانی و گروه سنی آنان باشد . مهم ترین نشانه سلامت کودک ، رشد و تکامل مطلوب او است و بهترین راه برای تخمین کفایت شیر مادر و مناسب بودن تغذیه شیرخوار استفاده از کارت پایش رشد است.

ترکیب شیر مادر منطبق بر نیازهای بدن شیرخوار بوده و بدین لحاظ مناسب ترین وضعیت رشد را در کودکان تامین می نماید . از آنجا که هدیه ای ارزنده تر از شیر مادر برای شیرخوار وجود ندارد ، بطور قطع مادران از اهداء ان به کودک خود دریغ نخواهند کرد .

تغذیه با شیر مادر را بلافاصله بعد از زایمان او یابلافاصله بعد از بهوش آمدن در سزارین شروع کنید هر چه تغذیه با شیر مادر زودتر شروع شود ، شانس موفقیت شیردهی بیشتر است .

از دادن آب ، آب قند ، شیر مصنوعی و سایر مایعات و غذاها در 6 ماه اول به شیرخواربپرهیزید . فقط شیر مادر و قطره مولتی ویتامین در 6 ماه اول کافی است . شیر مادر را تا پایان دو سالگی همراه باغذاهای کمکی ادامه دهید.

در تمام مدت شبانه روز در کنار نوزاد خود باشید . مهمترین عامل در افزایش شیر مادر مکیدن مکرر و تخلیه مرتب پستانها بر حسب میل و تقاضای شیرخوار در شب و روز می باشد .

از بکار بردن شیشه و پستانک جداً خودداری کنید . استفاده از شیشه موجب کاهش میل مکیدن شیرخوار از پستان و کاهش شیرمادر می شود و موجب انتقال عفونتها و آلودگیها و بیماری به شیرخوار می شود و همچنین فرم دندانها و قالب فکها را تغییر می دهد .

بهترین راه تشخیص کافی بودن شیر مادر ، افزایش وزن شیرخوار بر اساس منحنی رشد است . برای پایش رشد کودکان و اطمینان از کفایت شیر خود به پزشک یا مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید .

گریه زیاد شیرخوار می تواند به علت خیس بودن کهنه ، سرد یا گرم بودن ، ملاقات بیش از حد بستگان ، بیماری ، قولنج یا غیره باشد .

زود به زود شیر خوردن به لحاظ هضم آسان و قابلیت جذب بالای شیر مادر است . مکیدن طولانی پستان می تواند با لحاظ وضعیت نادرست
پستان گرفتن شیرخوار باشد و اصلاح وضعیت شیردهی مشکل را برطرف می کند .

مقدار شیر روزهای اول ( آغوز ) کم است اما برای نوزاد کافی ، حیاتی و ضروری است و اولین واکسن او در برابر بیماریها محسوب می شود . کافی نبود شیر هنگام دوشیدن ملاک میزان تولید شیر نیست زیر پستان با مکیدن شیرخوار شیرکافی تولید می کند . تولید شیر به اندازه پستانها بستگی ندارد و مکیدن مکرر موجب تولید شیر بیشتر می شود .

مزایای شیر مادر :

1- مزایای مربوط به کودک :  

- شیر مادر از لحظه اول تولد تا پایان 6 ماهگی می تواند به تنهایی ، تمام نیازهای غذایی شیرخوار را که برای رشد طبیعی او لازم است ، تامین نماید .

-آغوز ( کلستروم یا ماک ) یا شیر روزهای اول ، زرد رنگ و غلیظ و بسیار مغذی وحاوی مواد مفید و ارزنده ای است که به منزله اولین و مهم ترین اقدام ایمن سازی برای حفاظت کودک بر ضد بیماریهای عفونی است .

- سلولهای زنده و عوامل مختلف ضد میکروبی موجود در شیر مادر
( که با غلظت بیشتر در آغوز وجود دارند ) می توانند باکتریها ، ویروس ها و انگلها را از بین ببرند و در نتیجه احتمال ابتلای شیرخوار را به بسیاری از عفونتها به خصوص عفونتهای گوارشی و تنفسی و گوش میانی کاهش دهند . حتی در صورت ابتلا به بیماری ، شدت و احتمال مرگ و میر ناشی از آن در شیرخواری که از شیرمادر تغذیه می کند به مراتب کمتر از سایر شیرخواران است .

- میزان ابتلا به آسم ، اگزما و انواع آلرژی در شیرخوارانی که از شیر مادر استفاده می کنند ، بسیار کمتر است .

- در شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند به علت متابولیسم بهتر کلسترول مشکل افزایش کلسترول در بزرگسالی و احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی کمتر است .

- چربی و پروتئین شیر مادر بهتر از دیگر انواع شیرها هضم و جذب
می شود به همین دلیل ، دل دردهای قولنجی ، جمع شدن گاز ، استفراغ و حساسیت نسبت به پروتئین در این شیرخواران کمتر مشاهده می شود

- با گذشت زمان ترکیب شیر مادر متناسب یا نیاز رشدی شیرخوار تغییر پیدا می کند

- به سبب وجود چربی بیشتردر شیر انتهایی هر بار شیردهی ، شیرخوار به طور کامل سیر شده ، پرخوری نمی کند و در نتیجه کمتر چاق
می شود چاقی این دوران در شیرخوارانی که به طور مصنوعی تغذیه
می شوند ، زمینه ساز عوارض قلبی ، عروقی، موضعی و بیماری قند در بزرگسالی است.

- به علت وجود آب کافی در شیر مادر به خصوص ابتدای شیر ، تشنگی شیرخوار بر طرف و اشتهای او نیز تحریک می شود و نیازی به دادن آب یا آب قند در 6 ماه اول و قبل از شروع غذای کمکی حتی در مناطق بسیار گرم و خشک نیست.

- با مکیدن مکرر پستان مادر ، ارضاء غریزه مکیدن و احساس سیری همزمان با هم در شیرخوار بوجود می آید در صورتی که با مکیدن سر شیشه ، تنها معده کودک پر شده و غریزه مکیدن ارضاء نمی گردد .

- شیرخواران بیمار به دلیل داشتن اشتهای کمتر ، به یک ماده سهل الهضم و مغذی مانند شیر مادر نیازمندند . در زمان بیماری با ووجود کاهش میزان اشتهای کودکان ، اشتهال آنان نسبت به شیر مادر معمولاً همانند قبل خواهد بود.

- شیر مادر به تنهایی تا یک سوم انرژی و مواد مغذی مورد نیاز کودک در سال دوم زندگی را تامین می کند ، پس بهتر است تا پایان 2 سالگی از شیر مادر همراه با غذای خانواده استفاده شود.

- میزان سدیم و پروتئین شیر مادر به اندازه ای است که به کلیه های هنوز کامل نشده نوزاد صدمه ای وارد نمی کند .

- شیر مادر پاکیزه ، دارای درجه حرارت مناسب ، عاری از آلودگی میکروبی و همه جا در دسترس شیرخوار می باشد .

- تغذیه با شیر مادر رابطه عاطفی بین مادر و فرزند را افزایش می دهد .

- به نوزاد نارس و کم وزنی که قادر به مکیدن پستان مادر نیست باید شیر دوشیدن شده مادرش ، بویژه آغوز را با قطره چکان ، قاشق چایخوری و یا حتی از طریق لوله معده خوراند . این امر باعث جلوگیری از بیماریهای عفونی و مرگ و میر ناشی از پری مچور بودن می شود  .

- تماس پوستی مادر و نوزاد در گرم نگه داشتن و بهبود رشد و تکامل نوزادان نارس و بیمار نقش حیاتی دارد .

- شیرخوار ، کلسیم شیر مادر را به سبب نسبت متناسب کلسیم و فسفر آن بهتر از شیر مصنوعی جذب می کند .

- به دلیل وجود عواملی مانند لاکتوفرین و اسیدیته بیشتر مادر ، جذب آهن آن در مقایسه با شیر مصنوعی به مراتب بهتر صورت می گیرد .

- اسهال و ابتلا به بیماری در شیرخوارانی که از شیر مادر استفاده می کنند به مراتب کمتر می باشد .

- شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند کمتر دچار مشکلات دندانی ناشی از پستانک و تغذیه مصنوعی و پوسیدگی دندانها می شوند.

- بهره هوشی شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می کنند بالاتر از شیرخوارانی است که به صورت مصنوعی تغذیه می شوند .

2- مزایای مربوط به مادر :

- جمع شدن و برگشت رحم به اندازه طبیعی در مادرانی که به نوزادشان شیر می دهند سریع تر انجام می گیرد .

- تغذیه انحصاری و مکرر شیرخوار با شیر مادر در شبانه روز ، عادت ماهیانه مادر و امکان تخمک گذاری وی را تعویق انداخته و احتمال حاملگی های زودرس را کاهش می دهد .

- مادرانی که به فرزندشان شیر می دهند زودتر وزن اضافی خود را از دست می دهند .